Türkiye’nin çukuru:
13 milyarderin serveti
38.9 milyar dolar
Türkiye’de milyonlarca fakirin bütçesi yetersiz bakiye veriyor; fiyat artışlarının sürmesiyle her gün hayatının bir modülü kopuyor.
Zengin daha güçlü, fakir daha fakir.
Satış fiyatı 10 milyonun üzerinde (liste fiyatı 554 bin dolar) olan bir aracın 2022 yılı satışlarında hem dünyada hem de Türkiye’de patlama yaşanmış.
Süper lüks marka bir araba markasında geçen yıl birinci defa üç haneli satış sayısına ulaşılmış.
Ekonomik nizam gelir dağılımı adaletsizliğini istihdam, para ve maliye siyaset tercihleri ile önleyebilecekken; tercihini “servetten” yana yapmayı sürdürüyor.
Seçim şekeri diye fakire kırıntı düşüyor.
2022 yılında “Aile Dayanak Programı” hayata geçirildi. Hepi topu bir yıllık destek!
Buna nazaran gereksinim sahibi ailelere, Haziran 2022-Mayıs 2023 devrinde gelir durumuna nazaran, 4 farklı kategoride aylık 850 lira ile 1250 lira ortasında ödeme yapılıyor.
Ailedeki çocuk sayısına nazaran de aylık 350 lira 650 lira ortasında takviye veriliyor.
Diyelim ki aile takviyesinden yararlanan 2’si çocuk 4 kişilik bir aile; çocuk dayanağı aylık 550 lira. Bir litre süt 18 lira. Bu parayla günde lakin 1 litre süt alınabilir. O kadar.
“Aile Takviye Programı” ve “Çocuk Dayanağı Bileşeni” kapsamında toplam 3 milyon haneye 3.8 milyar TL ödeme yapılmış olacak…
14 Mayıs seçimlerinden sonra nasıl bir ekonomik siyaset uygulanacak da, “kriz” olarak andığımız içine düşülen yoksulluk çukurundan çıkılacak?
* * *
Akademi ve siyaset etrafları, “derin yoksullukla mücadele” siyaset uygulamalarının dünyada görülen uygulamalarından biri olan Vatandaşlık Temel Geliri’ni (VTG), 2017 yılından beri Türkiye’de de tartışıyorlar.
Uluslararası “Evrensel Temel Gelir” ağının üyesi ve Ortak Ömrü Geliştirme Vakfı Lideri Dr. Ali Köylüoğlu, bu tarafta atılan adımların sıklaştığına işaret ediyor.
Yazılarımda uzunca bir müddettir yer verdiğim “aile sigorta destekleri” mevzusuyla tanışmam, Boğaziçi Üniversitesi Toplumsal Siyaset Forumu UYGAR Merkezi Kurucu Lideri ve Emeritus Profesör Dr. Ayşe Buğra‘nın, İktisat Tarihçisi Prof. Dr. Çağlar Keyder ile 2007 yılında yazdığı “Bir Temel Hak Olarak Vatandaşlık Gelirine Doğru” inceleme kitabıyla olmuştu.
* * *
CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu bu öneriyi birinci defa 2011 yılında gündeme getirmişti. Geçtiğimiz eylül ayında da CHP’nin “Aile Dayanakları Sigortası” projesini açıkladı.
Açıklandığı tarih itibariyle Aile Dayanak Sigortası projesi; 5.5 milyon yetişkin, 6.5 milyon çocuk, 1.1 milyon yaşlı ve 600 bin engelliye aylık 1100-1500 lira ortasında ödemeyi kapsıyordu.
CHP uzmanlarının yaptığı hesaplara nazaran, 7.5 milyar lira olarak belirlenen projenin finansmanına kamu harcamalarından 1.7 oranında kaynak ayırmak yeterli…
Milli gelir içinde AKP’nin yaptığı toplumsal yardımların yüzde 4 seviyesinde kalırken,
CHP’nin önerisi ile bu hisse yüzde 12’ye çıkıyor.
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) üyesi ülkelerde bu oran ortalama yüzde 20’ye ulaşıyor.
* * *
Bugüne kadar yapılan toplumsal harcamaların siyaseten istismara açık olduğunu vurgulayan Buğra, Aile Dayanakları Sigortası ile ilgili görüşlerini sorduğumda, üç kritik alan tanım etmişti:
– İstihdam siyasetleri ve çalışma şartlarının iyileştirilmesi
– Toplumsal güvenlik sisteminin teminatlı bir gelecek sunması
– Bir felaket haline dönüşen sıhhat sisteminin düzeltilmesi
İktidarlar emeğin “robot”, sermayenin “bilgi” olduğu bir çağda, yaratılan zenginliğe erişemeyen bölümlere gelir transferi sağlamak zorunda.
Tüketici sınıfa gereksinimleri var. Emek ve sermaye çelişkisini yumuşatarak üretim çarklarını döndürebilirler.
Yoksulluğu ortadan kaldırmak yerine yönetmeyi tercih eden ekonomik modellerin siyasetteki karşılığı otoriter idareler.
* * *
“Aile Dayanak Sigortası” kavramını Memleketler arası Çalışma Örgütü (ILO) 1971’lerde imzaya açtı. Türkiye de imzaladı. Gereğini yapmadı. Refah toplumu yaratmak yerine fakir bölümle “siyasi bağımlılık” ilişkisi kurup oy avcılığına devam etti. Ki AKP bu işin en alasını yaptı.
Yoksullara yaptığı besin yardımlarını bile halkın vergilerine kilitledi.
“Gıda Bankacılığı” ismi altında yardım yapan üretici şirketlere vergi avantajı sağlayarak, kendi sermaye sınıfını yarattı.
* * *
Köylüoğlu’nun savunusu CHP’nin teklifinden hem “felsefi”, hem de “yöntem” olarak ayrışıyor.
VTG’ye ait Deniz Serventie’nin 2017 yılında yayımlanan bir makalesi memleketler arası örneklere yer veriyor, birkaçı şöyle:
Ocak 2008’den Aralık 2009’a kadar, Namibya Temel Gelir Hibe Koalisyonu tarafından Otojevere ve Omitara köylerinde temel gelir hibesi ismi altında bir pilot proje uygulanmış.
Proje başlangıcından 6 ay sonra, çocuklarda yetersiz beslenme ve okula devam edememe meselelerinin kıymetli ölçüde azaldığı gözlemlenmiş.
Finlandiya VTG pilot uygulamasında işe girmeleri durumunda bile vatandaşlarına 560 Euro ödemiş.
Onu İskoçya takip etmiş. Hindistan ve Amerika’da da misal pilot uygulamalar olduğunu söyleyen Köylüoğlu VTG’nin gerçek sonuçlarının ülkede yaygın olarak uygulanması ile alınabileceğini söylüyor.
VTG’den beklenen; bir yandan toplumsal gücün orta sınıfa tekrar dağıtılması sağlanırken öte yandan devlet ve toplum ortasında “saygın” bir vatandaşlık bağının kurulması…
VTG’nin Aile Dayanak Sigortası uygulamalarından temel farkı “Ailenin gelirinden bağımsız olarak her bir yurttaşa kuralsız veriliyor” olması…
Zengin-fakir; kadın-erkek, çocuk – yetişkin ayrımı yok.
Servet vergisi yoluyla gelir dağılımı adaleti sağlanıyor.
* * *
ABD’nin Alaska eyaletinde 1982 yılından beri “Alaska Daimi Fonu” ismi altında uygulanmakta olan vatandaşlık maaşı VTG’ye en yakınsanacak örneklerden.
Alaska’da “VTG” modeli, petrol gelirlerinin toplumsal refaha dönüştürülmesi fikrinden ortaya çıkıyor.
Köylüoğlu Avrupa’da işsizlik sigortasının tartışılmaya başlandığını, getirilen kısıtlayıcı kararların istismara açık bir iklim doğurduğunu belirtiyor.
Kitlelerin özgürleşmesini istemeyen siyasi kümelerin fakirlere “soluklanacak kadar” kadar para aktarmayı kâfi gördüğünü belirtiyor.
Çarpıcı bir örneği var: “Siyasetçiler anne-babanın rolünü çalıyor” diyor.
Gözümün önüne seçim otobüslerinin etrafını kuşatan çocuklara oyuncak fırlatan politikler geliyor.
* * *
16-20 Ocak tarihleri ortasında İsviçre’nin Davos kasabasında düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu’nda (WEF) sivil toplum kuruluşu Oxfam’ın açıkladığı “En Zenginlerin Hayatta Kalması” raporu, bu dünyada dirlik ve sistem kalmadığının en açık ilanıydı.
Son 25 yıldır birinci sefer çok zenginlik ve çok yoksulluğun tıpkı anda arttığını vurgulayan rapordan kamuoyuna şu cümleler yansıdı:
“Faiz oranlarını düşürme ve nakdî gevşeme üzere siyasetler, zenginlerin sahip olduğu mülk ve pay senetlerinin pahasını artırdı. Son iki yılda en alttaki yüzde 90’lık dilimde yer alan bir kişinin kazandığı her 1 dolarlık yeni global servete karşılık, her milyarderin yaklaşık 1.7 milyon dolar kazandı. Milyarderlerin toplam serveti günde 2.7 milyar dolar arttı. Pandemi devrindeki kazanımlar, milyarderlerin hem sayısını hem de servetinin iki katına çıkardı.”
Özel jetleriyle Davos 2023 Zirvesi’ne gelen global zenginlerin zihinlerinin ardına attığı “servet vergisi” silueti canlanmaya başlıyor.
Oxfam Konfederasyonu üyesi Bayan Emeğini Kıymetlendirme Vakfı’nın (KEDV) paylaştığı datalara nazaran ise, Türkiye’de en varlıklı 13 milyarderin serveti 38.9 milyar dolara ulaştı.
Nüfusun yarısının toplam serveti ise 38.5 milyar dolar.
Türkiye’deki en varlıklı yüzde 1’lik kısmının serveti, en alttaki yüzde 90’lık kesitin servetinin 1.4 katı.
Temel sıkıntı, gelirin insanlığın yücelmesine katkı hedefinden kopmaması…
